Leungit Diiwat Dedemit (2)

Ku : HASBA

Nyawang kaanggangna girangeun lemburna aya pasir monclot nu katelah “Ragahiyang” cènah, di dinya tèh aya makam Sunan masih tètèsan ti Sunan Cipancar nu aya di Limbangan, ngahiyang di èta lembur, nepi ka ayeuna nelah “Ragahiyang” tina asal kecap “raga” ngahiyang nyaèta ngaleungit.  “Moal kitu aing ogè cara Sunan Ragahiyang?” ceuk pikir manèhna ngarasa reueus, ajian geus kataèkan.  Tuluy nadahkeun leungeun ka langit bari nyanghareup ngulon katinggal di lembur mayakpak ancal-ancalan.  Kacipta pasantrèn Kèrèsèk lebah-lebahna baranang ku sinar listrik.  Manèhna ngusap beungeut, ari brèh manèhna beunta nyampak geus aya di handapeun tangkal jambu aèr hareupeun bumi Ajengan.  Di bak masigit tingkocowak sora santri keur warudhu.  Di masigit sahèng sada gaang,ku nu keur tadarusan Qur’an.

Kitu biasana kahirupan di pasantrèn beurang peuting teu aya reureuhna, ngageder ku nu ngaji atawa mudakarah kitab di barengan jeung sempal guyon.  Korèlèng manèhna asup ka dapur, kasampak Mamat keur ngasur-ngasur suluh ngahaneutkeun sangu keur sahur, manèhna milu siduru. Teu kungsi lila kulutrak Nyi Ajengan nyampeurkeun Mamat, ampir ngadupak irung manèhna.  Malah ngupat manèhna nyaritakeun, “Ka mana Mat ari Si Alèp teu katempo-tempo?” Manèhna geus hayang ngajleng-ngajleng baè rèk ngabekem sungut si Mamat, sok sieun buka rusiah yèn manèhna keur ngamalkeun wiridan.  Tapi ras deui sok sieun ngabarubahkeun Si Mamat ngajerit aya nu ngabekem teu puguh jirimna. Ajengan teu ngarasa leungiteun da waktu ngaji karèrèt aya milu.

Harita poè Salasa tanggal 22 bulan Romodon, barudak santri obyag ti janari kènèh rèk arindit ka Garut mur karèta api “Jim Wèst” atawan kuik, nu pangsubuhna miangna ti Cibatu rèk milu jajap Bi Empèh indung-indungan santri, kabiruyungan aya nasib jarah ka Mekah. Di jalan ngaguruh ku nu maca barjanji dipirig ku soran genjring”

Tolaal badrualaina

Ma da-al lillahi Da’i

Ayyuhal Mab-us sufina

Ji’tabil amril muto’i

Urang lembur tamplok ka jalan pada hayang nongton nu rèk miang ziarah ka Mekah.  Katambah kahudangkeun ku sora nu halimpu nu mingpin maca barjanji, kabèh geus apaleun ka anu boga sora moal teu bentang panapan Nyimas Nurjanah nu rancunit putra Ajengan, ku payus geus geulis ngeunah sorana.

Sok mindeng barudak santri ngintip di kolong, ngadèngèkeun galindengna sora Nyi Udrol carita romantis dina kitab Hudori. Sakalieun Nyimas keur tadarusan di kamarna. Merenah dina gunahna, keuna dina ihfa jeung idhomna nurutkeun èlmu tajwid.

Sapaparat jalan liliwateun sung-song nu marunjungan ka Bi Empèh nyarium tangan, nu bari rawah riwih baè aya, sasat nu ka Mekah mah dagang nyawa aringgis teu papanggih deui meureun. Di setasion kareta api ngaliud ku nu jajap, nya nu terus naèk rèk nganteurkeun nepi ka Garut, aya ogè nu pamit bari tamada ngan bisa jajap nepi ka stasion Cibatu.

Teu kungsi lila bèl kareta api distasion disada mèrè tangara yèn moal lila deui kareta api rek miang, panumpang ting kalacat unggah, nya kitu deui rombonganjamaah nu rèk ka Mekah.  Gerbong èta mah teu kaselapan panumpang nun sèjèn, pinuh ku kadang wargi Bi Empèh jeung santri.  Nu baradagna saperti Mang Makin, Mang Usèn Lurah Santri, Dèn Totoh nu hayangeun ka Nyimas Nurjanah, duka teuing ari jinisna mah, kaasup cau ambon dikorangan kanyèrè ka pipir-pipir, nu hayangeun sapantar jeung manèhna Ijudin orang Sukabumi si Borohol, Uwoh jeung Sirod, Endang Chèpron ti Cileunyi nu ngomongna siga ngolomoh ès bonbon jeung rea-rea deui.

Pluit panjang disada, karèta api ngageleser lalaunan ninggalkeun setasion Cibatu. Di luar tinggarupay ku saputangan bari sakapeung dipakè nyusutan beungeut  nu rambisak, palebah tanjakan Wanakerta karèta jalanna ngarayap. Gujesss! Gujesss! Siga nu kaserang panyakit ashma, nangenkeun geus kolot dihakan waktu, ninggal titimangsa jieunan ti pabrikna aya nu geus puluhan taun.

Kondèktur mapay mulutan karcis rèk diguntingan. Alèp biwirna ngagerenyem sigana keur mapatkeun ajian, aji halimunan da èta sakitu kondektur pagiling gisik jeung manèhna, molotot siga mata peda teu nènjoeun ka manèhna pon kitu deui di lawang pèron manèhna labas taya nu nanya nu nakon, tug nepi ka lawang pandopo kabupatèn, Kapan batur mah tong boro asup ka pendopo, deukeut ka lawang ogè geus di usir ku patugas ari lain makè tanda panitia mah na dadana.

Dio jero pendopo manèhna olohok keur mah euweuh nu wawuh ari lain Bi Empèh mah, ngan pajauh da dipisahkeun jamaah awèwè jeung jamaah lalaki, katurug-turug loba tempoeun, ma’lum saumur dumèah kakara harita nincak pendopo.  Keur anteng ngalamun lantaran teu aya batur ngobrol, ujug-ujug aya nu nyampeurkeun hiji lalaki paroman urang Arab pakèanana sing sarwa bodas. Ketu haji dibeulit ku sorban, jubah bodas, leungeunna teu lèsot ti tasbè terus dikucel teu eureun-eureun. Ieu tèh nu sok disebut “Sèh” tèa meureun tukang ngurus jamaah haji, ceuk dina hatèna. Leuh mun manèhna ngajakan aing ka Mekah, ah rèk daèk baè.

Dijieun hodamna ogè kadar bisa jarah ka Mekah asal ulah dijieun abid, bejana sok dijual sagala. Èyyy...  bararaid boga keneh kolot nu ngurus.

Èta tuan tèh ka manèhna ngenalkeun ngaranna Hasan. Ka ngaran manèhna geus apaleun, malah harita ogè ujug-ujug miheulaan nanya, ”Alèp, lain rèk ka Bandung nepungan Bibi tèa?”Aèh-aèh bisa neguh hatè uing, ceuk pikirna. Da kasasaha ogè tacan betus, bener èta ari ngajamna mah ngan mandeg-mayong Èra teu boga baju alus jang nyanyabaan.

Keur kitu taktakna ditepak, “Tong sok noong ka kolong, dunya teu sadaun kelor. Tuh tanggah!” nyaritana kitu tèh bari nunjuk kaluareun pendopo. Manehna ngagugu, ana brèh tèh kota Garut salin rupa, agrèng leuwih tisasari. Manèhna ngiclik nuturkeun siga kebo dituntun tendokna dibawa jalan-jalan mapay toko. Waktu asup ka toko kaèn manèhna dititah milih kaèn pibajueun, “Pèk milih hayang nu kumaha?” Atuh manèhna tambah kapiasem sagala kabitur. Sanggeus cop jeung hate kaèn sasateleun calana pantalon jeung baju dibungkus diasongkeun ka manèhna. Teu werat nganuhunkeun.  Tikoro asa beurat kapeungpeukan ku cipanon bakating ku atoh. Sanggeus ditampanan diasupkeun kana tas Ganèfo wadah salin nu teu lèsot ti tadi, ayeuna manehna geus aya deui di pendopo.

Sakedèt nètra naon nu diciptakeun harita aya hareupeun kadaharan anu ngareunah kari kop aya buah, apel, jeruk Garut, kuèh-kuèh, malah korma pisan geus nyampak kari am.

Kaputeun tèa ku manèhna disesep-sesep kana bujureun. Na hatèna aya kereteg mun ditunda dina salon rèk diselapkeun dina handapeun kentèng.  Naha bet karagap dina pangdiukan aya kentèng. Asa di sawarga mun enggeus mah, bejana ceuk nini ari nyiaran bari marèndè sok ngagelendut ngadongèng, jaga di sawarga teu kudu hèsè cara ayeuna hayang lahang kudu nyadap heula, hayang dahar kudu daèk nyangu heula. Asal dicipta hayang bakakak hayam jol hareupeun, kitu sasauranana nini bari ngusapan sirahna bangun deudeuh ka nu jadi incu, ayeuna aya gantina nini nu nyaah ka awak nyaèta Tuan Sèh malah leuwih, sabab lain ukur dongèng ieu mah nyata jeung sokna, ngan manehna teu werat tatanya.

Kana ceulina ngèng aya sora tan katingalan pokna,”Bandung!” hatèna makè mèrèan hayang ka Bandung, jleg manèhna geus aya di hareupeun imah bibina di Gang Pamarset Bandung. Teu ngadagoan panto dibuka manèhna geus aya di jero.  Bibina keur ngusek masak nyampakeun Emangna meureun, nu moal lila deui balik ti kantor. Bibina harè-harè teu malirè kanu anyar datang. Padahal bibina biasana sok galèhgèh ngabagèakeun. Barudak palaputra bibina can daratang ti sakola, tapi manèhna teu ngadagoan daratangna barudak jeung emangna, gancang kaluar ti imah geus karuhan bibina teu ngaku mah.

Keur bingung lantaran ka Bandung ngadon kapahing, ngèng deui aya sora, “Yaman! Yaman!” hatènan mèrèan nyaho pangalaman. Jleg manèhna geus di nagara Yaman. Nagara keusik satungtung deuleu. Adegan-adegan wawangunan jarangkung ngajul langit taya aling-aling, jalan-jalan but bet dina sampalan keusik siga urut leumpang undur-undur, aya jalan nu kènca katuhueunnana dipager ku tangkal keur meuhpeuy bubuah ruruntuyan kawas buah caruluk.

Eta jalan brasna ka istana raja Yaman. Manèhna dibawa ka dinya dibarengan ku tuan  Sèh tèa.  Hulubalang nu samakta ku pakarang dina pakèan kadinesan cara gambar  Aladin ngahormat ka manèhna. Sup ka jero istana, panon molotot teu ngiceup mata simeuteun nyaksian kaèndahan gedong katut pangeusina.  Di balairung kabeneran keur aya gempungan para gegedèn katut pangagung, nu laladèn istri-istri pinilih, tiburicak ku rarangkèn ratna mutu manikam.  Ka manèhna loba anu ngabagèakeun najan kakara panggih siga nu geus waranoh, malah nyaraho ka ngaran-ngaran. Hatèna ngalenyap waktu ditanya ku nu gareulis, jajatung asa coplok, saumur kakara ditanya ku nu geulis, seungitna parfum ngadupak kana irung nambahan geumpeur, samar rampa teu puguh cabak. Ieu meureun nu sok digambarkeun ku Ajengan dina syair Arab anu kieu unina:

Hawaya ma’arrokbil yamanina mus’idu

Hatè tibelat kanugeulis urang Yaman

Kelèt socana nu matak nyèrèdèt

Jung nangtung mileuleuyankeun

Ku Iklas ninggalkeun diri

Nu kantun katrèsna ati

Hanjakan manèhna teu bisa lila di nagri Yaman, lantaran ngalanglang buana can tuntas, ngeng deui kadèngè sora nu manèhna geus apal sora pangajak hatèna. “Habsyi! Habsyi!”, kawas kernèt nyiar muatan sakiceup manèhna geus aya di nagri Habsyi! (HANCA!)

Leungit Diiwat Dedemit

Ku; HASBA

Leungitna santri nu ngaran Alèp jadi sabiwir hiji.  Alatan leungit demit teu puguh laratanana. Keur kolot-kolot nu boga anak lalaki pantaranana pada ngarasa risi kaleungitan anak.  Lantaran ceuk beja pabeja-beja nyebar jadi carita balaraèa, Majar Alèp dijieun wadal ku jin Islam nu kungsi ngaheureuyan aya taunna di Pasantrèn Kèrèsèk bongan salakina Nyi Siti Kolbuniyah dipaèhan waktu mindah rupa jadi oray.

Kolotna geus ber kaditu ber kadieu, baraya nu anggang ditèang, dulur nu singkur dijugjug sugan aya lunta lanto geus tatanya ka ahlina ngalèr ngidul boh ka tukang matangankeun, ka ajengan ahli hikmat, budak welèh teu kapanggih najan kabèh tarèkah geus diketrukeun. Bapana pasrah kana kadar da kurang kumaha ikhtiar mah, tapi teu kitu anu jadi indung mah, awakna geus begang igana norelak lir gambang kuru akin ngajangjawing balas mikiran anak, mun maot dimana bugangna ngarah puguh mulasara, mun hirup dimana dumukna ngarah puguh nyusulna, indungna gawèna tirakat jeung midangdam.

Pon kitu keur nu kanjrekanana Ajengan Kèrèsèk ku leungitna èta budak ti pasantrèn asa katempuhan sasat kolotna mah geus masrahakeun sagala rupana, ceuk babasan ti luhur sausap rambut ti handap sahibas dampal bagja cilaka kumaha kersa Ajengan ayeuna nyata pisan èta budak leungit keur dina cangkinanana malah Alèp mah tara dipondok hèèsna ogè cara lumrahna santri, tapi diperenahkeun dipawon deukeut dapur dipangnyieunkeun salon tina awi. Lantaran kapakè kana ngahodaman Ajengan, dibaturan ku batur salemburna Si Mamat bèjana mah kapialona.

Kang Ajengan, kitu ngabasakeunana barudak santri ka guru ngajina. Nyai atawa Nyi Ajengan geus bèak dèngkak milu ihtiar nèangan budak leungit ka suklakna ka siklukna.  Santri disebar sina nyusud raratan.  Bèja gancang tepina lantara alumni Pasantrèn Kèrèsèk sumebar aya di satatar Priangan malah nu luar jawa ogè aya, saperti di Lampung jaba ti ngajurung jelema, ku RRI Bandung teu kaliwat sababaraha kali disiarkeun.

Barudak santri nu araya di pondok teu cicingeun  ku pokal lurahna dibagi tugas aya kabagian solat hajat, aya nu kabagian ngaji Yasin diberjamaahkeun meunang opat puluh balikan, tapi nu leungit lebeng teu aya bèjana geus aya bulanna,  Harita basa leungit tèh bulan Puasa ayeuna geus nincak bulan Rayagung malah ampir kapohohohokeun katungkul ku kasibukan sèwang-sewangan.  Manusa darma rucita Allah nu nangtukeun sagala-galana.

Hiji mangsa kira wanci pecat sawèd, poè haleungheum ku pihujaneun hawa karasa bayeungyang, teu kungsi lila breg hujan turun siga nu cicicikeun, nu boga  popoèan gancang  jajait.  Ajengan nu keur aya di patengahan ngagentraan hodamna, Mamat.  “Mamat! Mamat! Ka dieu, euy!” nu digeroan tuturubun turun tina salon nyampeurkeun bari rengkuh, “Aya naon, Kang?”

Ajengan nunjuk ka para bari tanggah, “Kentèng bocor meureun, euy! Ieu geuningan hujan milu ngiuhan ka tengah imah,” Ajengan tèa resep ngabojèg, keur ngaji ogè tara ngarasa tunduh atawa bosen da sok diselang ku dongèng nu pikalucueun.  Mamat ngarti, teu talangkè gancang saged rèk naèk para menerkeun kentèng nu bocor.  Sarung dibeubeurkeun kana  calana “nasaup” mun ceuk urang lembur mah calana “sontog” ka handap sieun ku cacing kaluhur sieun ku gelap.

Kalcat nècè kana palang dada, gurawil ngarawel pamikul sup kana tiang para nu aya luhureun pawon.  Naha atuh kira sapanyeupanan, gebut sada nangka murag ninggal palupuh, imah munggah ngarieg siga kaoyagkeun lini. Kang Ajengan muru tibuburanjat, muru sora nu ngagubrag ti pawon geus moal teu Si Mamat tibeubeut ti para.  Nyi Ajengan garo singsat bari rawah riwih ma’lum awèwè.  Kasampak di pawon Mamat keur calangap teu usik teu malik, lètahna ngèlèl, panon bolotot siga domba kacekèk.  Kang Ajengan ngajanteng hareugeueun. Rumpang-reumpeung teu puguh cagap. Kop kana cungkir keleweng dibalangkeun keuna ka Nyi Ajengan meneran kana imbitna, ngagoak da puguh cungkir beusi, naha atuh bet kop kana cungkir.  Maksud mah ngarongkong nyokot gayung rek nyiuk cai tina gentong keur ngabanjur anu kapihuhan.

Mamat ngajehjer teu empès-empès, Ajengan mapatkeun ajian, jampè pamakè, parancah panyingkir, sètan marakayangan. Karèrèt dihareupeun nu keur kalenger aya mahluk pikagilaeun buukna ngarewig jiga bebegig, ramona rangoas ku kuku nu kawas ny rèk ngerekeb, budak nu teu usik malik.  Sagala wewesèn diketrukeun hatè ngajerit manteng ka nu murbeng alam.  “Naha manusa anu dimulyakeun ku Alloh makè kudu èlèh jajatèn ku sètan, jin jeung jurig nyiliwuri”.  Dadak sakala mahluk tèa ngarumpuyuk, ngalumbuk lir simbut nambru. Nyampeurkeun. Ajengan taki-taki pasang kuda-kuda bari hatè rada mangsar-mingsir, gabrug ngarontok dampal suku Ajengan.  Barang dikejetkeun, mahluk anèh tèa tanggah, naha atuh ana gebeg tèh Ajengan reuwas lain meumeueusan, ayeuna Ajengan nu calangap ngagero bari ngabales nu ngagabrug dirontok terus digubag-gabig, “Alèp! Alèp! Ieu tèh Alèp?!!!” Tapi budak nu tadi disangka mahluk tèh ngabigeu teu bisa ngajawab, katingal awakna rampohpoy siga kapuk kaibunan teu aya tangan pangawasa.

Nyaina dipiwarang ngabantun cai asak hèrang tina kendi, nu tara tebih tina kulit domba pangcalikan ajengan ari motalaah kitab. Teu kungsi lila Nyain nanggeuh gelas eusi cai kendi disanggakeun dido’aan, geus kitu diinumkeun. Dikersakeun siga gula ka tètèsan apu, bèak cai diinumkeun, nyah budak tèh beunta panonna gular-giler bangun nu rek locot tina kongkolakna tina bakating ku celong jeung haropak. Gaur manèhna ceurik sigana kakara sadar.  Mamat ogè usik tuluy ngulisik nyah deui beunta. Barang inget hudang tibuburanjat ngagorowok, “Sieun! Sieun! Aya nu ngarontok di para, halaaaahhh nyekèk!”

Sakeudeung ogè imah Ajengan geus pinuh ku nu ngalayad bari pada pansaran harayang nyaho lalakona jeung panggih ka jinisna nu ngiles aya bulanna.  Barudak santri teu kaampeuh maksa asup pasedek-sedek, tatangga nu deukeut pon pilalagi teu beunang diperesabenan, imah Ajengan ngadadak didadagelan ti handap bisi ngaborobot darurung tètèrèktèkan.  Ajengan kapaksa nangtung biantara, “Assalamu’alaikum waromatullohi wabarokatuh!”

“Waalaikum salam warohmatullohi wabarokatuh!” Jawab nu haladir rèang narembalan kana salam ti Ajengan.

“Para wargi jeung barudak santri, tangtu aranjeun panasaran hayangnyaraho dongèngna Kai Alèp, ngan milik jinisna sakumaha nu kasaksèn ku sarèrèa awak rangkèbong panong carelong, tanaga teu aya, malah can wasa nyarita, ku kituna dipènta ridona ti sarèrèa ninggalkeun ieu tempat mèrè kasempetan ka Kai Alèp. Sina istirahat, ku kuring rèk diwarat heula.  Insya Allah dimana manèhna geus pulih deui, lelembutanana geus kumpul balik pangacian, rèk ditanya lalakon jeung pangalamanana salila dipanyabaan sarta bakal dicaritakeun deui ka aranjeun.  Tah, sakitu pamènta ti kuring. Wasalam.”

Jelema narungtutan marulang, najan teu welèh pansaaran tapi ngaragangan ka Ajengan. 

Awal Kajadian

Dina bulan Puasa, hanca pangajian barudak santri nu sok disebut “balagan”, kitabna sok diganti ku kitab nu sakira tamat sabulan puasaeun mun di sakola mah èkstra kurikulum mun ayeuna mah “pasantrèn kilat” atawa “pasaran” ngan harita mah can mantra-mantra aya istilah  tèh, sabab unggal lembaga pendidikan boga udagan atawa targèt kurikulum kaasup pondok pasantrèn, ku kituna asa teu merenah lamun pasantrèn dikilatkeun atawa di “pasarkeun”.

Dina taun 1962 balagan ngaji bulan Puasa sakumaha biasa, kitab nu diaji sok gunta-ganti nurutkeun kumaha pamènta barudak santri, harita nu diaji tèh kitab “Istikoq”.  Ajengan di masigit di lingkung ku santri-santri, rupa-rupa pamolahna aya nu ngadepong, aya nu nyanghunjar lambar, kumaha ngeunahna, bèda ti biasa, pangajian bulan puasa katingalna “santai” mun cèk barudak ayeuna mah, tegesna teu diburu-buru ku waktu, pokna ogè itung-itung ngabeubeurang atawa ngabuburit da ngaji tèh sok dua waktu , mun teu sabada solat Subuh sabada solat lohor.

Tamba nundutan selang-selang nerangken tujuan kalimah demi kalimah, diseling ku pèpèling pangèling nyutat tina sair-sair Arab saperti kieu:

Ulah ngahinakeun maneh ka jalma leutik

Rametuk bisa ngaluarkeun getih, singa jadi perlaya

Geus boga bekel naon maneh di dunya

Teu nyaho hirup katungkul ku pati

Bekel takwa nu kabawa jaga

Dimana reup peuting naha hirup bakal nepi ka pajar

Teu seutik jalma jagjag waringkas maot teu geuring heula

Tapi aki-aki pikun hirup nepi ka kiwari

Mindeng nonoman keur tandang isukna ngababatang

Teu nyaho ditinun boèh eukeurna

Mindeng nu keur olèng pangantèn

Teu nyaho papatèn datang pinastèn

Atawa nyelapkeun dongèng nu pikalucueun dibarung ku ngabojèg, ger atuh santri tèh sareuuri jauh pitunduheun, teu karasa waktu Asar geus nyantek, mun teu kitu sakalian ngaijazahkeun do’a-do’a nu dikawiridkeun sapopoe, mana keur santri nu milu balagan bulan puasa mah sok aya onjoyna, cara harita hanca ajian geus leuwih tengahna, ka tamat ukur popoèan deui.  Geus nincak tanggal lima welas peutingna tarawèh dipugkas ku witir bari kunut.  Biasana sok nyutat tina Qur’an nu pihartieunana kieu:”Mantenna mah moal katingali ku sagala panènjo panon, sedengkeun Mantenna nu tiasa nyusul sagala paninggal, da Mantenna mah Nu Maha Lemes tur Maha Waspada”.

Alèp sanajan santri pangbudakna, tapi tara tinggaleun ngaji pipilueun jeung nu jalebrog, ceuk ingetanana seja ngabaktikeun diri , keun baè teu kaharti sawarèh ogè, sugan meunang ganjaran tina ririunganana, dina majelis èlmu.  Ngan aya nu jadi  pikiran do’a nu diwejangkeun tadi ku ajengan, mun teu salah dèngè,”.... mun ieu do’a diwiridkeun terus, moal katingali ku musuh, sok komo lamun bisa disaambekankeun macana dina sakitu balikan tangtu bakal meunang kaajaiban keur diri nu macana...”

Geus tilu poè ti harita manèhna muhit èta ajian, cul kana nanaon poho di tajil poho di sahur, terus ngadukduk panasaran hayang cacap nepi ka martabat tamat dina saambekan, malah ngahaja ngèlat manèh kawas titiran nyieun gayoran luhureun salon pangsarèan nu baku da sieun kaganggu.  Sapoè sapeuting beuteungna teu kararaban dahareun, ari lain cai mah sakadar ngabatalan. Sangu jeung opieun panganteuran Mamat alona diawurkeun ka balong jadi parab lauk, kencling ka tampian rèk ngadon ngusey nyoo caik, ngadak-ngadak jadi  was-was, hatèna diobeda ku rupa-rupa sawangan, mung seg manèhna kataèkan ajianana, bong budak bolostrong ingetanana. Teu tatanya heula ka guruna kapan ari sabangsa wirid nu kitu mah teu sabrongbrong tiap jalma bisa  ngawiridikeun, matak sok loba jalma ngagerebeg weureu “Saèpi” alatan henteu tinemu sarat.

Peuting èta manèhna teu tarawèh di masigit ngadon mulang ka lemburna di Sukamaju.   Lalakon aya sapuluh kilometerna.  Badarat mapay jalan satapak.  Sajajalan teu balem biwirna terus ngagerenyem macakeun ayat, lain babasan taya rènghap nu kaliwat taya kiceup nu kapiceun, hatèna gilig hayang bisa ngaleungit , lantaran ceuk pamadeganana kapan “Man jadda jiddan pawajadahu” hartiya sasal keyeng tangtu pareng, asal temen tinemenan.  Naha bener manèhna kataèkan bisa ngaleungit teu katenjo ku jelema? Wallohu Alam, ngan baè waktu manèhna sababaraha kali uluk salam kanu jadi kolotna ti jero imah, teu aya nu nembalan, geblus manehna asup ka imah bari teu puguh ti mana jalanna, sabab geus nyampak di tengah imah. Panto parageuh ku tulak bapana jeung indungna keur solat tarawèh.

Di pawon nu dibakukeun jadi musola da masigit can bisa dipakè, rangkay kènèh. Lila manèhna ngadagoan nu tarawèh, rurat reret ka kamar, adi-adina geus sararè.  Bèrès kolotna tarawèh solongkrong manèhna sasalaman ka kolotna, tapi kolotna harè-harè henteu malirè kalah goloyoh ka tengah imah, kolotna duaan guntreng ngupat manèhna, “Naha si Alèp geus lila teu aya mulang ka lembur, èta meureun pedah kahayangna diogogan, hayang pantalon bapana, èta nènjo batur meureun,” ceuk indungna bari ngarongkong kana bekong dieusi cikopi, regot nginum disusul ku bubuy hui boled.

“Heueuh! Lain teu rek dicumponan ngan jual-jaar can aya nu laku, mana kuriak masigit ngambay tacan rèngsè,” tèmbal bapana bari nyerebungkeun haseup rokona kaluhur.  Naon nu diobrolkuen ku kolotna katarima asa mukpruk ka manèhna.

“Ah mending nyingkah baè ari kolot geus apilain mah.”  Kolesed ngadeukeutan panto rèk kaluar, jleg geus aya  di rangkay masigit, papan nu naranggeuh ku manèhna digolèrkeun dipake tilam.  Inget can solat Isa sakalian tarawèh, tamat do’a witir gerenyem deui manèhna nuluykeun hanca wiridan bari nyangkèrè kana kusen rada ngalenyap.  Barang beunta tanggah ka langit bulan geus luhur, hiliwir angin peuting tanda waktu geus ngagayuh ka janari. Karasa jasadna asa diawang-awang, jiwa kaluar tina kurungan, waruga karasa ngaleutikan tina wujud diri. Rot-rot kawas balon nu ngempesan. Antukna tinggal “Nuktoh” titik hideung. Malah nepi ka musnana pisan, nu tinggal paninggal ati, dunya anu sakitu lega ambahanana, kiwari aya dina cakreman teu aya bedana jeung nyanghareupan kobokan nyaho ka eusi-eusina. (HANCA)

Bagian Katujuh

Dedemi Pamit

Ku: HASBA

Taya lian éta ogé hasilna paneda kuring ka Anu Agung. Kuring hayang ngusir éta Nyi Putri Jin, tapi ulah siga-siga pangusir ti kuring. sing nyingkah ku karepna, ku kahayangna sorangan.  Éta ogé diijabah ku Pangéran, tétéla ku suratna tadi, manéhna téh pamitan.  Éta anu geulis bari némbongkeun haténa pinuh jeung gedé duriat kacinta asmarana.  Sanggeus dicorétan anu kasarna pisan basana téh kieu:   

"Habibi jungjunan ati.  Sateuacanna. Ana neda dihampura ulah jadi kekeling panggalih.  Kitu cénah pokna téh.  Pangna ayeuna nyeratan deui lain ku nanaon tapi rék unjukan.  Ti saméméhna mugi keresa ngahapunten. Ana téh dina akhir-akhir ieu bet hayang nyelang heula mulih ka Habsy, geus sono ka kolot anu ngarep-ngarep supaya mulih heula.  Ana téh betah didieu, kulobana ahli ibadah ka Pangéran jeung aya... kabeurat ati.  Keukeuh mibeurat micinta anjeun,  Ana rék nékad dék sabar, teu weléh nganti-nganti.  Sanajan cék putri ti Habsyi Ana téh cau ambon dikorangan, malati ka pipir-pipir gé teu éra teu sing, da kumaha atuh ari haté sanubari geus kataji? Najan anjeun can aya tanda-tanda miwelas asih ka Ana, Ana tetep dina pamadegan ati, sugan jeung suga teu ayeuna atuh jaga bakal laksana. Bakal ditampa jeung dipiwelas, nepi ka bisa kumawula saperti hiji garwa (habibah) nu satia.  Bari ngadago saat-saat anu baris ngamulyakeun haté, ayeuna pamit heula rék lolongok ka Habsyu.  Lain pamit pikeun salamina.  Kalawan putih beresih dina haté.  Duh, habibi buah haté, muga ka Ana ulah aya geuneuk maleukmeuk tur ngaridoan mios heula ti dieu.  Sapanjang Ana euweuh, sapanjang pajauh tina soca.  Keukeuh haté mah sapanjang pajauh tina soca.  Keukeuh haté mah bakal padeukeut jeung cumantél baé.  Asa nyéngcélak baé Habibi téh dina hihideung panon.  kababawa ka Habsy. dido'akeun sing damang ulah aya nanaon dina sajero paturay. dido'akeun sing geura jarah ka Mekah, mudah-mudahan urang bisa patepung sono di diditu. sajba ti éta dipénta kalawan sanget ikhlasna manah jungjunan, kana sagala anu ku S.K. geus dicokot saperti: duit jeung barang-barang kitu deui sagala anu ruksak-ruksak, nu peupeus kadupak kasénggol lain dihaja, ku réncang panakawan Ana.  Ngahampura laku lampah sakabéhna nu  matak ngaganggu.

Duit anu diockotan tina céngcéléngan lain pikeun kapereluan nanaon, tapi diamalkeun da Habibi mah geus nisab. dipaké nyumbang jeung kiparat. Lolobana ka anu kalantar di nagara Tartar, ka dulur-dulur urang kénéh anu sami-sami ngedalkeun dua kalimah sahadat. Saenyana mahluk di dunya anu sarupa pada teguh kana agama Islam bari ariman kana ucap Lailahailallah Muhammadarasulullah éta téh dulur urang.

Ngan cindung jaojah rék dipaké jeung disimpen-simpen salawasna keur tanda mata sangkan teu pareum katineung ati. Pileuleuyan heula Habibi jungjunan.... Sapu nyéré pegat simpay, paturay patepang deui.... Pileuleuyan jeujeur useup buat ati, kerenyed pakait ati.... S.K."

Kitu tah pondokna anu meunang nyorétan cawokahna téh surat ti Nyi Siti Kolbuniyyah anu panungtungan.  matak seuri teh ku  maké pok ménta supaya kuring ngarioan manéhna indit. Puguh meunang muntang-muntang  ka Anu Kawasa supaya geura sina mantog ulah karasa diusir.  Lamun rék panjang nétélakeun sakur sura-suratna dina satengahing gegedéna ombak asmarana anu loba pikaseurieunana mah.  Abong kéna ti jurig anu béda rasa atawa kabiasaan jeung manusa. Di urang aya babasan dina ngagambarkeun kageulisan wanita sajaba ti anu katulis tiheula, aya anu kieu: Buuk galing, poni rintit, atawa galing muntang ombak bakung hidéung lestreng hérang bangbara, ngadéngé manusa sok nataan kaalusan buuk jeung bulu panon, samarukna ari kecap: Siga anu ngélék hayam hideung, bulu kélék dilélépé téh alus. Kitu deui anggapanana kana bulu irung anu papasangan, norongtot kénca katuhu siga bangbara ngaliang dina ngagambarkeun awakna pribadi éta Nyi Situ Kolbuniyah téh hayoh ku babasaaan anu di urang mah puguh-puguh keur pamoyok. Samruk alus téa, bet dipaké gagambaran kayaan manéhna. 

Aya kecap kieu geura: Habibi moal teu panuju ka Ana. Ana téh putri geulis ti Habsyi ratuna anu ayu lucu anu kakoncara béntangna putri Habsyi. Bulu kélékna lépéun kénéh. Ari urang oléng pangantén hayang téh bulu kélékna géus dilélépé heug ku Habibi ratuning kalbu.  Tingali buktina bulu irung Ana nu narongtot ramosbos papasangan siga bangbara kembar ngaliang, sarua panjangna. Tuluy nataan sakur bulu-buluna tug tepi ka anu (punten teu beunang katénjo ku anu lian téa) matak seuri jeung sebel.  Heuleut dua poé ti tas narima pamitan ti Kérésék, babakuna anu tonggoheun lembur da pasantrén Kérésék téh di logok ayana. Cénah ti imahkuring aya iring-iringan ngaleut ngabandaleut. Dipirig ku musik jeung drum band anu saragam pakéna. Dibaraju kulit himak dibalakutak bulu kaldé atawa biga, dibaju kulit maung tutul jeung loréng. dibalakutak hulu singa. tingkélébét bandérana, tingpelengkung umbul-umbulna, gotongan sababaraha dongdang ngiringkeun jampana anu pangheulana meunang ngahias lir aya pangantén anu diarak-arak.  Jelema sakur anu ningal kana éta kajadian pada mangloh ka kuring. Nganaha-naha cénah boga hajat jeung raraméan sakitu rongkahna teu ondang-ondang. Teu ngabéjaan-ngabéjaan acan? Kruing rungah ringeuh bengong da teu rumasa tas hajat. Sumawonna jeung iring-iringan sagala maén musik nanaon, asa bararaid teuing, keur dina kasusah téh jeung pésta sagala. Teu inget yén poé éta téh kuring maca surat pamitanana Nyi Siti Kolbuniyyah.  Pantes atuh ari putri mah diarak-arak gé ku rahayatna meureun, anu milu ngaganggu ka kuring téa, atawa nu ngahaja mapagkeun ti nagrina.

Heuleut saminggu kuring manggih deui kareuwas sababa dina paimbaran masjid manggih surat. Najan alus tulisna tapi tétéla ti Nyi Siti Kolbuniyyah, malah anéh bérés pisan dadianana gé kawas-kawas enya geus tabah atawa meunang tatanya heula geura kieu cénah:

KINANTI

Ya Allah ya Robbul Gafur

anu sipat Rahma Rahim 

anu asih ka hambana

sumangga abdi tingali 

hamba Gusti nu sangsara

nu di kubur ku prihatin

Nyeri nyerep kana sungsum

sumarambah kana geutih

awak asa disasaak

ati asa tingsalewir

urat asa pararegat

nyeri saliring jasmani

Keur lulus dipegat umur 

keur asih disilih pati

keur suka dipegat nyawa

salaki ngemasi pati

dék seca teu ditarima

dék ngabdi teu diperduli

Aduh pileuleuyan umur

mo lami di alam multi

mo lami di alam dunya

teu kuat bahan kanyeri

raga dikubur tunggara

diri dipirig kanyeri

Duh panon poé nu ngagempur

Duh bulan anu dumeling

Cik ieu Kuring tulungan

Ulah  nyeri-nyeri teuing

Suga anjeun diijabah

Da anjeun mah mah mahluk suci

Pangnedakeun ka Yang Agung

sapaatna diri kuring

muga aya kakiatan

ulah kieu-kieu teuing

aduh Gustu henteu kiat

Peurih nyeri ngajaletit

Hé manusa nu adigung

nu telenges ieu aing 

nu ikhlas taya ras-rasan

henteu nolih kanu peurih

teu ngarampa kan arasa

abong-abong eukeur mukti

Embung ngarérét sarambut

embung nolih kanu sedih

Urut indit babarengan

ari balik ngaglincing

salalki dibégal nyawa

dipaké ganti teu nampi

Kaula amit dék mundur

bari mawa ati nyeri

mawa gambar dina rasari

nu matri di sanubari

anu atra dina dada

nu mo bisa leungit deui

Rap ku lemah rup padung

moal puih nya kapeurih

duh manusa kaniaya

abong-abong kanu laip

teu aya pisan rasrasan

téga téh kacida teuing

SINOM

Pileuleuyan Pulo Jawa

Mo bisa papanggih deui

Ieu kula nu sangsara

Balik bari ceurik getih

Do'akeun masing tigin

Sing sumerah ka Yang Agung

Pileuleuyan Ajengan

Gambar anjeun dina Ati

Dék dipaké jimat tepi ka Kiamat

                                     Siti Kolbuniyyah

Ti wates harita Pasantrén Kérésék, Alhamdulillah aman teu aya naon-naon deui deui. Tapi dina taun 1963 aya deui kajadian anu matak hélok jeung ngageunjleungkeun, nyaéta ku leungitna hiji budak, lilana tepi ka tilu bulan. Geus tilu bulan éta budak datang. Balik deui sorangan. dongéngna aranéh pisan sabab tas nyaba ti Nagara Habsyi.  Nagara Jin, Insya Allah upami aya nu papay uninga kana dongéng éta budak.  Mangga engkin diaos: DIIWAT DEDEMIT.

Hapunten (T.A.M.A.T)

Bagian Kagenep

Diajak Kawin ku Jin
Ku: Hasba

Geus dicaritakeun yèn kuring mèh-mèhan apes atawa pondok umur, apes ku kajadian hambatan bedogna jin anu geus kacarita ti heula. Gangguan sèjèn-sèjènna loba deui, da matak bosen anu macana mun ditulis kabèh tèh.  Saperti anu ditaranjangan keur sare tengah peuting, ogè ti beurang, anu direbut simbutna nyaho-nyaho  mun sarè tèh geus buligir katirisan, ari simbutna kakalayangan di luhur bajuna anu dipakè, sarta leungeunna anu  makèna sina aya dijeroeun leungeun baju.  Anu dikadutan tuluy dikaput siga ngadutan bèas.  Anu dibebetot tasbèna ari keur salat, anu digulingkeun ari keur sujud, atawa dibatek samak pangsujudannana.  Aya anu can dicaritakeun tèh èta lobana surat - surat  ti Nyi Siti Kolbuniyah ka kuring, surat-surat naon? Saur paramitra tèh naon tulisanana? Kumaha aksarana? Bahasa naon? Da èta Nyi Siti Kolbuniyah tèh urang Habsyi.

Nyeratna tèh  makè patlot beureum cara patlot budak sakola (beureum/biru-biru).  Mimitina mah ari nulis tèh duka aksara naon, Arab lain, naon boa lain.  Duka mun  aksara Habsyi  mah da curat-corèt pisan keur baradag tèh . Ngan kataksir wèh meureun èta tèh surat.  Neundeun èta anu disangka-sangka surat tèh sok angger dina handapeun bantal paranti sarè kuring atawa dina sarung bantal diseumat ku jarum.  Tèmpo-tèmpo sarung bantalna pisan anu ditulisan tèh ku manèhna munggah kotor pisan.  Sakur-sakur tulisan da teu beunang dibaca tèa. Saenyana gè didurukan baè.  Ngarasa hanjakal ayeun amah kuring tèh.  Padahal mun èta tulisan disimpen alus mun keur dokumentasi lantaran anèh.  Malah kulantaran suratna sok baè didurukan tèa nya jadina sok nulisan sarung-sarung bantal, meureun supaya ulah diduruk atawa sangkan dibaca.  Kuring lain nyaho yèn èta surat ngan panyangka wungkul.  Èta tulisan manèhna tèh meureueun minangka (boa) rèk ngajak sawala atawa aya perlu dikanyahokeun ku kuring mana hayoh baè curat-corèt ogè.  Walhasil ngajak korèspondènsi antara manèhna jeung manusa.  Gutrut baè kuring nuils babalagonjangan, sok ditunda dina luhur bantal anu unina,  “Mun tulisan manèh anu ku kami didurukan maksudna nyuratan ka kami, kami mènta supaya manèhn ulis ku aksara latèn atawa aksara anu bisa dibaca ku kami, manusa.  Sarta basana kudu basa Sunda da kamai  mah manusa Sunda!"  Na  mani ngan sakiceup. Brèh tèh aya walonan dina aksara latèn jeung ku basa Sunda.  Tapi ampun basana tèh ku kasar jeung cawokah pisan. Malah-malah jorang pisan kalilanakeun mah.  Ku geus ngarasa conggah tèa meureun.  Keun engkè kumaha èta eusina surat-surat tèh.  Ayeuna ditunda heula.  Urang nyaritakeun tarèkah kuring pikeun ngusir manèhna.

Surat dina koropak  atawa minangka brievenbusna Nyai Siti Kolbuniyah tèh handapeun bantal pangsarèan kuring gè diantep heula mani geus ngahunyud aya sababaraha cewir.  Kuring teu welèh tawekal ka Pangèran tina hayang nalukeun èta jin sina nyingkah.  Babakuna taluk gè ari teu nyingkah mah barabè kènèh baè.  Nilik kana heureuyna tara sok jeung kira-kira tèa.  Kuring mèh bèak tarèkah mèh putus pangharepan tina bandelna èta jin.  Ku pinterna ngungkulan dukun, ngèlèhkeun ahli parancah.  Kiyai jeung paraji katitih taya nu mahi.  Taya deui, ceuk kuring dina ati sanubari, nu enya-enya kudu dipuntangan tèh iwal ti Gusti Nu Maha Suci.  Sarta kuring pribadi nèkad rèk toh-tohan kalawan moal ngahiras deui kanu sejen. Lain teu percaya deui ka batur, lain teu aya deui anu haat, lain kurang-kurang anu milu narèkahan.

Sangkan nyingkah èta sètan ti imah kuring.  Tapi kuring teh geus isin deui ku nu arasih, kunu ngilu prihatin ka kuring.  Anu hèsè tèa ngabalesna kana budi anu sakitu ikhlasna.  Tawwakaltu alallah ceuk dina hatè.  Dek baè kuring bari maca lahaola walakuwata muntang kanu Kawasa. Neda berkahna Mama, tina geus lobana tanaga anu mubadir tanda acan aya nu ngajodo.  Kaharti ku kuring ge bakuna mah can dipaparin pareng ti Gusti pangna kitu gè.  Kuring teu nambakeun deui hal èta, sabab kalah ka sok beuki kanceuh baè ku jalan kitu tèh.  Tèkad kuring tadi saenyana mah dibarengan ku kanyataan yèn dimana-mana kuring ikhtiar makè jalan anu sèjèn.  Si jin teh kawas anu  ngambeu, sok tuluy baè awuntah jeung motah deui.  

Nyatana kieu. Kuring samèmèh ngalakonan tirakat sorangangan alias niat berdikari tèa, geus ngumaha ka salah sahiji Saèhu anu luhur. Saur anjeunna: Tulis wae anu, do’a anu, dina bata atah hartina beuleumeun kènèh.  Hèsè-hèsè gè, jauh-jauh gè ku kuring diikhiataran nepi ka meunangna ti lio kentèng Cirapuhan Limbangan. Èta bata dipupusti pisan diteundeunna ogè dina lomari malah jeptrèt baè dikonci da bisi dioprèk budak.  Niat tèh rèk ditulis peuting-peuting ari geus rèngsè ngarah tumaninah. Tapi naha ari sareupna, wanci barudak ngarampih geus deukeut ka magrib, ana beledug tèh sada aya anu bitu dihareupeun imah mani ngajelegur dèdèngèan tèh.  Imah kuring kuat ngariyeg siga anu ku lini gedè tingarèket lampu-lampu mani tinggulayun tanda-tanda imah inggeung nu pohara tarikna.  Kuring geuwat nempo ti tepas hareup ka luar, da sadana anu ngajelegur tèh di hareupeun imah. Sihrorèng teu pira diurut anu  ngajelegur tèh bet aya bata atah anu geus bubuk (ancur) pisan.  Patulayah bubukna tèh  na buruan tangngtu lantaran dibeubeutkeun. Bata ti mana, jeung saha anu ngabantingkeunanan mani matak  eundeur ka imah sarta sorana ngajelegur siga bom baè? Kurin geuwat muka lomari nèang bata sisimpenan tèa.  Tètèla geus ewueuh bata anu tadi rèk ditulisan tèh.  Na kamana jeung ku saha apan dikonci?  Ditilikan dina urutna bet aya kertas sacewir anu ditandaan paraf S.K. Geus teu sak deui tangtu si bata tèh dipaling dipiheulaan ku èta jin.  

Aèh enya aya nu kaliwat saeutik nyaèta rèhna kuring mindeng pisan kaleungitan. Boh barang boh pakèan sumawonna duit mah.  Lamun èta anu leungit dina urutna aya paraf  S.K. mo ku saha deui tangtunan ogè dicokotan ku manèhna jeung tara tèa balik deui (kapanggih deui) ceuk kuring dipaling da nyokotna kalawan teu bèbèja heula jeung rido baè kuringna oge.  Jaba ti diganggu diheureuyan, disingsieunan jeung imah dirurujit tèh, dipaokan sagala kuring tèh. Taya barang anu aman dina naon baè nyimpenna barang masing di anu buni disumput-sumput ari geus kuduna dicokot  ku èta jin nyaho-nyaho geus musna. Sakadar digantian ku kertas anu aya. 

Tah didinya ti tas ditunda bata bitu tèh basana da ngabeledug tèa, kuring jadi leuwih-leuwih ngalakonan kuru cileuh kantèl peujit.  Dimiitian ku jarah ka makam Mama.  Kuring geus nèkad pisan, jeung jadi teu sieun sama sakali kupanggodana tèh.  Petana naon ogè ku kuring dianggap sepi.  Kuring seja konfrontasi dèk ngalawan tapi nyorangan tanpa ngajak batur. Cèk hatè piraku itu kitu tèh euweuh enggeusna! Hatè kuring beuki gedè sabab yakin sakutr anu aya dimiiminta tangtu aya tungtungna.  Kabèh euweuh anu abadi iwal ti Pangèran anu teu keuna ku euweuh teu keuna ku aya anggeusna tèh.  Ku tèkad kuring kitu nyaèta ku peta kuring anu jadi ka manèhna, dikajeunkeun tèa, aya ogè parobahan-parobahan anu nyata. Aya beurit najan nyulusup kana pojok pingping jeroeun calana, gètèk-gètèk gè tara dirasa. Aya kalèci gogororolongan di tengah imah sumawoona ku kuring ku anak-anak kuring gè Hasan nu harita cageur jeung Husèn, kitu deui ku ka batur-batur saimah, tara dipirosèa, aya leungeun ramosbos buluna, ranggoas kukuna siga-siga rèk ngaranggeum boh ka tamu boh ka kuring najan dina hatè inggis gila kaluarna mah  maksakeun baè seuseurian (nyeungseurikeun.  Nyandiwara wèh ku peta-peta siga anu bungah, siga aya tongtonan anu diarep-arep siga-siga atoh malah mah ari digoda tèh.  

Ku taktik konfronatasi kitu tèh anu karèk kapanggih sanggeus mèh aya lima taunna, alus pisan hasilna.  Horèng lain ku kudu ngadu èlmu atawa ngadu pakarang  geuningan kudu teu dipalire ku ieu dipikasieun.  Lamun aya tarèkah-tarèkah anu karasana ku jin yèn kuring arèk ngusir atawa ngaduan, lain sieuneun, lain nyingkah malah malah ngalawan motah pisan.  Tapi ku diboikot  cohagna mah dikumaha karepkeun manehna tetela jadi teu sumanget ngaheureuyan deui. Bosen meureun.  Mun ka anu wujud mah  meureun cara ka jelema kudu dibudian atawa ku teu dicarèk, teu ditakon, ku diantep kumaha karepna.  Lain ku omongan kasat tapi ku teu diperduli deui saperti anu geus teu daèk ngaku.   Ku jalan kitu manèhna boga rasa kaditu aya nu meuli deui atawa teu dibeulian deui ku kuring. Manèhna ngasaa taak rupana ku kuirng jeung ku saeusina pasantrèn.   Barudak gè kabeneran sabilulungan nurut kana akal tarèkah kuring yèn ulah sieun-sieun deui ku èta jin arina nyingsieunan.  Maranèhna gè yakin da cènah sok jadi èraeun si jin tèh.  Samarukna dipikaresep ku urang manusa ari urang sieun ku panggodana tèh.  Teu mangkuk sabaraha lililan enya baè loba tanda-tanda yèn manèhna ngarasaeun teu aya nu malirè deui jadi èra sorangan, meureun.  Surat-surat ti manèhna ku kuring dibaca sih dibaca tara diwalonan jeung terus baè didurukan . Tina hal ngadurukan èta surat-surat sakali deui kuring ngarasa hanjakal ku euweuh pisan ayeuna buktina pikeun kenang-kenangan (tembongkeuneun ka anu paralay ningali). Boh di hurang boh dikeuyeup. Boh di urang boh dideungeun. Boh manusa boh jurig, sihoreng ari dibaèkeun tèh jadi matak teu betah. Ari surat-surat teu diwalonan tèh boh di sobat-sumawona ti bèbènè atawa ti beubeureuh geuning sok ngajadikeun renggang. Tungtungna pegat tatali ati.  Euleup-euleup ngurangan katineung hatè anu ngadeukeutan paturay. Teu silih suratan deui jeung saterusna tèa. Peun.

Kacarita beuki lila tèh beuki nyayeud baè suratna Nyi Siti Kolbuniyah mun teu hantem didurukan mah, teu kaliwat kabèh gè dibacaan mah bisi ayua  anu penting-penting atawa pibahayaeun.  Hatè kuring geus ngabatu teuasna ku kapercayaan bakal ayana pitulung ti Anu Ngayuga. Beuki teuas atawa beuki kandel iman kuring ka Pangèran beuki ngancreug sigana tèh kadudukan Siti Kolbuniyah ayana di pasantrèn. Tina anu sakitu lobanan surat-surat ti manèhna mèh kabèh eusina cawokah jeung jalingkak.  Kasarna matak èra parada nu  maca.  Komo pikeun kuring mah anu tara tèa mirajeunan jorang, kecap-kecap anu ditulis ku jin matak muringkak bulu punduk, matak èra parada nu maca. Matak muringkak bulu punduk, matak sebel hayang utah.  Da kumaha atuh jorangnan Audzubillah min dzalik. Makè jeung nyaho (bisa) kana sisindiran saperti : ècèng gondok dina panto, toroktok olè-olèan sagala, anu ditulis sakumplitna jeung eusina anu kieu: Hayang jeung nu donto, nu montok hayang kurupuk.  Sihorèng pangna nyieun surat muat rupa-rupa sèsèbrèd tèh manèhna naèk kana romantis, hudang birahina ku ngarasa kasepian lantaran lila teuing rarandaan ceuk cohagna mah. Malah tungtungna mah ana jol tèh aya surat anu tètèla pisan manèhna wakca balaka tiheula yèn bogoh ka kuring jeung terus ngajakan kawin.  Suratna nu nètèlakeun asmarana ka kuring didituna mah dirèka-rèka ku basa bujangga.  Basa pangoloan basa pangamat ati, anu sakitu matak nyèrèsèt kana hatè.  Supaya kuring kapincut meureun tapi da puguh ti jurig basana bujangga jurig. Ngolona gè kawas ka jurig deui, nyebutna kakuring teu asa-asa nyebut habibi, ustad sawarèh mah.Berkah ka kuring mah basana tèh anggur matak olab, batan kapincut mah.  Da kumaha atuh cawokahna leuwih-leuwih ti pirujiteun. Ditataan èta sagala rupa bagian badanna tèh. Diterangkeun kumaha bangunna hiji-hijina anggota badan manèhna.  Kapanjan-panjang buukna jèung naon sakur anu aya dina bagian awakna baè. Mun di urang anu ditataan tèh paling-paling centikna bulu panon, ngajepatna halis ngajelèr paèh.  Dina kabujanggaan kasusasteraan jurig mah horèng anu rujitna anu teu katembong atawa dibungkus-bungkus dihalangan ku pakè anu dibuni-buni tèa anu ditatan tèh.  Pokna tèh: Bisi-bisi habibi panasaran kanu katutup ku erok ti ayeuna gè èta tèh haturan sakabèhna. Ku Ana diterangkeun ti heula dina ieu surat. Bari pok deui ngageuwat-geuwat hayu urang kawin cènah.

Lain matak kukurayeun tah ari kitu? Ditambah deui ku basana tèa. Tayoh ka patutna abong-abong jurig. Pikeun mondokeun lalakon eta surat anu kitu, gancang diwalonan ditampik sapajodogan ku kuring.  Ceuk kuring (kalawan teu diplomatik deui) “Teu sudi teuing aing kasi sia, ka jurig di bangsa aing gè loba kènèh piliheun!” Ari èta surat anu  kitu eusina les leungit tina tempatna, tètèla yèn geus dicokot kuring ngarasa rada reuwas, kaduhung jeung rada salempang ogè. Tètèla ku nafsu atawa tacan bisa nahan amarah kalawan sampurna. Can bisa diplomatik wèh teu megung napsu. Naon pangna kuring kitu jeung rada kaduhung? Kaduhung nulis surat rusuh teuing.  Naha ngabuktikeun yèn kuring teu sudi tèh teu bisa mun ku basa (omongan) nu teu garihal? Deuh palangsian ambekkeun? Ambek ku dua ku tilu.  Hiji ku ditampik, dua ku kakasaran.  Kuring inget kana karangan ka pernah sepuh kuring sorangan nyaèta kana wawacan Purnama Alam waktu Puprnama Alam dipiokahayang ku Rohong Guring nu teu kauntun tipung.  Ku nampikna ditenung Purnama Alam tèh ngajadi batu di jero guhana si Bungbungsumur.  Palangsiang kuring gè cek ati kecil kuring bakal ngarandapan kitu.  Salamet ieu keuna ku bedogna hayoh jadi malaweung meureun atawa ngabatu tèa da ditenung jin. Teu mustahil Nyi Siti Kolbuniyah kabisana nepi ka dinya watawa jahatna nepi ka itu manèhnah nepi ka nèkad nurutkeun sakumaha susumbarna barèto tèa. Salat tahajud kuring beuki digetolan.  Nyekar ka Mama beuki mindeng ku ayana kahariwang jeung kasieun anyar dina  hatè kuring nu taya  tangan pangawasa dibèrèan teu poho kana pasrah ka Pangèran kana kumaha pangersana. Kuring maca istigfar sababaraha kali iman kuring balik deui malah leuwih kandel ka Mantenna.  Percaya yèn Pangèran moal samata-mata ngahukum ari lain hukumeun Anjeunna yèn kudu kitu.

Barang kuring istigfar tanda èling deui tina pikir bieu anu tètèla kawas anu sasar, kuring nganaha-naha kana diri kuring, maido ka sorangan.  Naha makè balik deui kana rasa sieun? Kapan mun nyaho yèn kuring sieun tangtu manèhna wanieun deui. “Tong Sieun kunu kitu, tuh sieun mah ku Pangèran!” Cèk hatè kuring baka ku sanget muntang bari tobat ka Anjeunna, nyuhunkeun dihapunten sareng diraksa, nyuhunkeun dipapaparin sareng dituduhkeun kana jalan anu lempeng.  Mugi mugi dipaparin nikmat ku Anjeunna ulah dugi ka nemahan jalan anu mawa sasar sareng ulah digolongkeun ka jalma anu dibenduan ku Gusti.  Kuring sadar kuring gedè hatè deui. Aneh.... tetela anèh!   Gusti nu Maha Welas Asih. Anjeunna ngadangu kana jeritan kruiing saharita kènèh aya bukti anu matak tiis kana hatè.  Bluk kuring sujud nganuhunkeun, cengkat-cengkat tina munjat tèh rèk reureuh heula ku ayana kapereluan sèjèn.  Naon anu nètèlakeun tadi ka kuring tèh? Nyaèta ana pluk tèh aya surat, lain digolerkeun heula dina tempat nu cara nusasarina, ieu mah bet siga-siga dianteurkeun ku Nyi Siti Kolbuniyah tèh. Èta surat naon eusina? Kuring ketir dada hatè tèh dina rèk macana.  Dibèrèan kènèh bari jeung ngarempod saeutik.  Maklum hawa-hawa watek sok ngadarègdèg awahing ku hayang geura nyaho eusina jeung hariwsang ku sangkaan palangsiang!

Pangalama kuring baheula teu robah. Teu acan leungit-leungit adat kitu tèh ti barang kuring mimiti nampa surat ti indungna Hasan-Husèn jaman manèhna jadi kikindeuan kènèh alias bèbènè lindeuk. Lain  heureuy mani ngadarègdèg tèa macana tèh.  Èta mah bahèula dasarna dibarèngan ku rasa cinta, ari ayèuna mah dasarna dibarèngan ku rasa hariwang. Panglasiang! Ima hadè  ima gorèng eusina kudu baè datang èta watek ngadarègdèg tèh. Alhamdulillah ari barabat tèh dibaca kumaha cènah cek Nyi Siti Kolbuniyah tèh.  Pondokna kieu:” Ustad ulah bendu ka Ana, nepi ka Anda ditundung didieu. Ana tèh betah didieu. Hayang ulah dibenduan! Jeung kumaha atuda Ana tèh resep pisan ka Ustad kusumujudna ka Pangeran jeung ka Abuka. Ti ayeuna Ana janji moal deui ngoconan-ngoconan ka Ustad asal ulah ditundung ti dieu!”

Plong tèh kuring mani asa ngabulungbung, bungangang tuluy nganuhunkeun kana pitulung Anjeunna, da upama ku anjeunna teu digilekeun mah hatèna Nyi Siti Kolbuniyah kana solèh kitu, moal kitu nyuratanana. Tambah-tambah bedang meureun. Sanggeus nampa surat kitu, enya jempe dina sawatara waktu mah, kitu sotèh ka imah ari ka Pondok, ka Masjid mah aya kènèh baè heureuyna tèh.  Abong bakatna tèa cunihin.  Tètela yèn salungguhna jin sarua jeung sabangor-bangorna manusa.  Koropak surat ti manèhna kosong-kosong baè, alias handapeun bantal tara aya deui tetendeunannana. Dina hiji poè heuleut sawatara waktu, gorèhèl tèh bet ayadeui surat ti Nyi Putri Habsyi.  Kumaha eusina? (HANCA)